Kimyasal Gübre ve Tarım İlaçları
Tarih: 3 Ekim 2021
İnsanlığın yerleşik hayata geçtiği dönem, insanlık için en önemli faaliyetlerden biri olan tarımla başlar. Kimya sanayinin gelişmeye başladığı 1700’lü yıllara kadar tarım ürünleri için doğal ve yavaş ilerleyen süreç, 1800’lü yıllarla birlikte daha hızlı bir gelişim göstermeye başladı. Bu gelişimin tarım yaşamına getirdiği en önemli sonuçlarından biri kimyasal gübre kullanımıdır.[1] Kimyasal gübre, topraktaki mineral ihtiyacını desteklemek için kullanılır. Pestisitler (tarım ilaçları) ise -bazı kaynaklarda tarım zehirleri olarak da geçer- tarımsal üretimde bakteri, haşere gibi canlıların zararlı etkilerini ortadan kaldırmak ve kontrol altına almak için uygulanan kimyasal maddelerdir.
Tarımda verimlilik ve etkili sonuç almak için kullanılan bu kimyasal maddeler başlangıçta sonuç vermiş olsa da hem çevre ve ekolojik dengeye hem de insan sağlığına zararları mevcuttur. Bunun nedeni, dünyadaki artan nüfus ve kaynak ihtiyacına bağlı olarak kimyasal gübre ve pestisitlerin aşırı, düzensiz ve yanlış kullanımıdır. Kimyasal maddelerin aşırı miktarda kullanılması zamanla bitkinin zararlı organizmalara karşı direnç gücünü düşürür çünkü bu organizmalar zamanla kullanılan kimyasallara karşı direnç kazanır. Bunun sonucunda kullanılan kimyasalların kullanım dozu artar. Örnek olarak: Önceden bir zararlıyı yok etmek için 1 mg kimyasal zehir kullanılırken artık 2–3 mg kullanılmaya başlanır.[2] Kimyasal gübre ve pestisitlerin aşırı kullanımı zararlılar dışındaki diğer canlıların da ölümüne yol açar. Ayrıca gübreleme sonucu toprakta biriken tuz miktarının ve ağır madde birikiminin artması toprak verimliliğini azaltır; bitkilerdeki fotosentez, solunum, iyon alımı vb. yaşamsal olayları olumsuz yönde etkileyerek bitkilerdeki besin değerini düşürür.
Kimyasal maddelerin olumsuz etkileri toprakla da sınırlı kalmaz. Aşırı gübre kullanımına bağlı olarak ortaya çıkan atıkların sulara karışması, yeraltı sularını kirletir. Ayrıca sulardaki azot ve fosfor oranının artmasına bağlı olarak alg ve yüksek su bitkilerinin artması, su yaşamındaki ekolojik dengeyi olumsuz etkileyen ötrofikasyonu meydana getirmektedir.
Gübrelerin neden olduğu diğer olumsuz faktör ise nitrat birikimidir.
Topraktaki mikroorganizmaların nitrifikasyon faaliyetiyle azotlu gübreler nitrata dönüşür ve taban sulara karışır. İdeal koşullarda bile toprağa uygulanan azotlu gübrenin ancak %50’ sinin bitkiler tarafından kullanıldığı, %2–20’ sinin buharlaşma yoluyla kaybedildiği , %15–25’ inin killi toprakta organik maddelerle birleştiği, %2–10’ unun ise yer altı sularına karıştığı ifade edilir.[3] Sulardaki yüksek nitrat seviyesi; suların kirlenmesine, canlıların azalmasına, çiftlik canlılarındaki düşüklere, insanlarda mide kanserine, kuyu sularına karışması sonucu içme sularına karışmasına, havaya karışan nitrat hem hava kirliliğine hem de sera etkisine yol açar.
Püskürtülen pestisitlerin %98’den fazlası ve herbisitlerin (bitki öldürücü) ise %95’i, kullanılan alan dışındaki hava, su ve toprak gibi ortamlara dağılır ve hedef olmayan canlı türlerine bulaşır.[4] Suya, toprağa karışan pestisitler su canlılarının hormonal dengesinin bozulmasına; insanlarda kısırlık, hormonal bozukluklar, pestisit zehirlenmesi vb. etkilere yol açar. Pestisitlerin olumsuz etkileri ve pestisitlere alternatif yöntemler hakkında üretici ve tüketicide farkındalık yaratmak amacıyla ülkemizde Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği tarafından ve Avrupa Pestisit Eylem Ağı ortaklığıyla yürütülen Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, pek çok pestisitin küçük dozlarda bile maruz kalındığında biriktirme yoluyla insanlara ve diğer canlılara zarar verdiğini, tarım zehirlerinin çocukları 10 kat daha fazla etkileyebileceğini söylüyor. Yakın zamandaki bir habere göre Kayseri’ de 4 yaşındaki bir çocuğun adli tıp raporuna göre ölüm nedeni nardaki tarım zehri çıktı.
Çevreye saygılı ve verimli tarım yapmak elbette mümkün. Organik tarım, pestisit ve kimyasal madde kullanmadan kontrollü yapılan doğaya ve çevreye saygılı sertifikalı bir üretim biçimidir. Ülkemizde özellikle 1980’lerden sonra organik tarım yaygınlaşmaya başlamıştır. Organik tarımda, böcek kovucu olarak pestisitler yerine sarımsak çayı, tütün gibi bitkiler; kimyasal gübreler yerine doğal gübre kullanımı ve azot bağlayıcı bitkilerin ekimi tercih ediliyor. Belirli ay evrelerine göre toprağa ekim vb. işlemler yapılıyor. Organik ürünlerin, endüstriyel ürünlerden daha pahalı bir miktarda tüketiciyle buluşması, organik tarımın bu yöndeki olumsuz özelliği olarak düşünülebilir ama ülkemizdeki tarım alanlarının sadece %2 civarındaki kısmında organik tarım yapılıyor, daha çok teşvikle maliyetler normal seviyeye indirilebilir. Ayrıca Turgay Özçelik’ in (Buğday Derneği İletişim Ekibi) “ …koruyucularla yetiştirilen 5 tane elmayı yemektense 1 tane organik elma yemek besin değeri açısından eşdeğer.”[5] sözünden de anlayabileceğimiz üzere organik ürünler, endüstriyel ürünlerden daha pahalı olsa da endüstriyel ürünlerin daha ekonomik olduğunu yorumlamak güç.
Kullanılan kimyasalların düzensiz ve aşırı miktarda kullanımının yarattığı sonuçtan yola çıkarak bu maddelerin kullanım amacının verimlilik olmasına karşın tam tersi etkilere yol açtığını görmedik mi? İnsanlığın fazla kaynak ihtiyacına çözüm bulmak için kullandığı kimyasal maddeler aslında birçok kaynağımızın yok olmasına neden oluyor. Tarımda alternatif çözümler kullanarak kaynak ihtiyacımızı hem verimli hem de doğanın dengesine saygılı bir biçimde karşılayabiliriz.